KADOC-e-Nieuwsbrief

De Vlaamse overheid keurde onlangs een nieuw erfgoedproject van KADOC goed: To Bridge a Gap. Interne migratie, diversiteit en religie in Vlaanderen. Daarin wil KADOC samen met lokale, regionale, Vlaamse en internationale partners het potentieel van erfgoed(werkingen) rond religie en Sub-Saharaanse migratie in België onderzoeken. Vernieuwend is de focus op interne migratie, in dit geval de migratie vanuit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van mensen van Sub-Saharaanse origine, met een overwegend protestants-evangelische levensbeschouwing, naar enkele regio’s in Vlaanderen. Het materieel en het immaterieel erfgoed van die gemeenschappen zijn zo goed als onontgonnen terrein. Aan de hand van life history-interviews willen we zowel de beleving van de migratie, als de diverse kijk erop documenteren. Via zogenaamde proeftuinen zal worden nagegaan of en op welke manier erfgoedwerkingen een positieve impuls kunnen geven aan lokale samenlevingsopbouw en bijdragen aan inclusie. Het project gaat begin oktober van start. We zoeken nog een nieuwe collega om dit project mee in goede banen te lijden. Solliciteren kan tot en met 26 september.

Samen met To Bridge a Gap kregen we ook groen licht voor de derde projectfase van Zorgzaam (met) erfgoed. Daarbij zetten we in op kennisdeling. De resultaten van het driejarige project worden gebundeld in een draaiboek dat op een ontmoetingsdag op 30 november bij medehoofdpartner Museum Dr. Guislain aan de brede erfgoed-, zorg- en onderzoekssector zal worden voorgesteld. 

Ten slotte werden ook vier andere erfgoedprojecten, waarin KADOC als partner betrokken is, goedgekeurd: Vrouwen van papier (Openbare Bibliotheek Brugge/Gezellearchief), Congolees erfgoed in het MAS (MAS | Museum aan de Stroom), Naar persistente URI’s voor immaterieelerfgoed.be (Wie, werkplaats immaterieel erfgoed) en Visual Name Authority (meemoo).

Op vraag van de parochiepastoor vestigde zich in 1841 een kleine groep ursulinen uit Tildonk in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. In de lijn van de lange ursulinentraditie gingen ze er aan de slag in de meisjesschool. Zo legden ze de basis van een congregatie die uitgroeide tot een belangrijke katholieke onderwijspionier. In de loop der jaren ontwikkelden de Waverse ursulinen een brede waaier aan onderwijsactiviteiten voor meisjes, van kleuter- tot hoger onderwijs, van de klassieke humaniora tot technisch en huishoudonderwijs. De congregatie waagde zich als een van de eerste aan de stichting van meisjesnormaalscholen en gaf een sterke impuls aan het landbouwonderwijs. In het begin van de jaren 1920 maakten de zusters deel uit van de eerste groep meisjesstudenten aan de Leuvense universiteit. De internationaal gerenommeerde kostschool in Waver trok tot het midden van de twintigste eeuw meisjes aan uit bijna alle continenten. 

Het innovatieve engagement van de congregatie resulteerde niet alleen in een monumentaal klooster- en schoolcomplex, maar ook in een rijk en gevarieerd archief en beeldarchief dat sinds kort in KADOC kan worden geconsulteerd. Omdat een groot deel van het oude archief werd vernietigd tijdens bombardementen in de Eerste Wereldoorlog, dateert het merendeel van de documenten uit de twintigste eeuw. Toch biedt het archief een schat aan informatie over de pioniersrol van de Waverse ursulinen. Het centrale corpus wordt gevormd door het bestuursarchief van de congregatie en het apostolaat in Onze-Lieve-Vrouw-Waver, maar het archief informeert ook over de bijhuizen van de congregatie in de ruime omgeving van Mechelen en Lier, in Brussel en in Wallonië. Ook de missieactiviteiten in Congo, Rwanda, Santo Domingo, Nicaragua en Chili komen aan bod. Stukken over en van individuele zusters illustreren zowel de impact van de hoogopgeleide en dynamische figuren binnen de congregatie als de inzet van de grote groep zusters die het brede onderwijsapostolaat van de congregatie ondersteunden.

Opvallend in het archief is de aanwezigheid van talrijke partituren. Het muziekonderwijs van de ursulinen was dan ook van een bijzonder hoog niveau. In het kader van Muziek en Erfgoed presenteert ons huisorkest, het strijkkwintet Piacevole, samen met Joris Verdin, op zondag 26 november een selectie van dat unieke muzikale erfgoed in de kapel van het Justus Lipsiuscollege in Leuven. Hou die datum alvast vrij. Meer info volgt snel op onze website en in de volgende nieuwsbrief. 

Het begijnhof van Brugge is een bijzondere plek, voor Bruggelingen en voor de vele bezoekers van de stad. Unesco erkende de site in 1998 als werelderfgoed, onder meer omdat ze een tastbare herinnering vormt aan de gemeenschap van onafhankelijke religieuze vrouwen die er vanaf de middeleeuwen woonde. Het begijnhof was een ommuurde site aan de rand van Brugge. De begijnen leefden en werkten er tegelijkertijd in en buiten de stad. Ook vandaag wonen er nog vrouwen in het begijnhof en is het een oase van rust. 

De stad Brugge gaat het begijnhof opknappen en herinrichten zodat de ziel ervan wordt bewaard en geduid. Daarvoor start een zoektocht naar de identiteit van de plek. Dat onderzoek wordt de komende maanden uitgevoerd door het consortium Begijnhof Brugge Bewaren, een samenwerking van KADOC, PARCUM, Waerbeke, Karvansera en Kessel Consultants. KADOC richt zich vooral op het historische luik van het onderzoek. We focussen daarbij op de relatie tussen de historische context, het erfgoed van de site en de levende gemeenschap. Vanuit de geschiedenis van het begijnhof leggen we verbanden tussen het materieel (gebouwen, tuinen, landschap, objecten) en het immaterieel erfgoed (tradities, gebruiken). Zo bieden we inspiratie voor de toekomst van de plek.

Het onderzoek gebeurt in dialoog met iedereen die het begijnhof een warm hart toedraagt. Zo werden er tijdens het Open Monumentenweekend van 9 en 10 september enkele workshops georganiseerd. De deelnemers gingen in gesprek over wat het Brugse begijnhof zo bijzonder maakt en hoe de toekomst er volgens hen kan uitzien. De komende maanden worden nog diverse workshops en gesprekken met belanghebbenden gepland.

De resultaten van Begijnhof Brugge Bewaren, waarvan we u op de hoogte houden, zullen verwerkt worden in de plannen voor de restauratie en herinrichting van deze unieke werelderfgoedsite.

‘Als u niet naar Lourdes kan gaan, dan komt Lourdes wel naar u toe.’ Dat was het idee achter de grotten die op tal van plaatsen opgericht werden als herinnering aan de Mariaverschijningen die in 1858 plaatsvonden in het Zuid-Franse Lourdes. Zo’n grot is vandaag niet alleen een plaats voor gebed en devotie, maar ook een stilteplek en rustpunt middenin de drukte.

De beheerders van de vele Lourdesgrotten in Vlaanderen en Brussel staan vaak voor dezelfde uitdagingen. Ze hebben praktische vragen over het onderhoud en de restauratie van de zogenaamde ‘cementrustiek’ en zijn voortdurend op zoek naar vrijwilligers. Maar ook de vraag hoe ze Lourdesgrotten in de huidige samenleving betekenis kunnen geven, komt dikwijls naar boven. Om de beheerders te ondersteunen ontstond in 2022 het netwerk Lourdesgrotten in Vlaanderen en Brussel, gecoördineerd door PARCUM. Vanuit het perspectief van het met de grotten verbonden documentair en immaterieel erfgoed neemt KADOC deel aan het samenwerkingsverband.

Na een succesvolle eerste netwerkdag vorig jaar, nodigen PARCUM, KADOC, Monumentenwacht, Erfgoedcel Brussel en Erfgoedcel Zuidrand u op zaterdag 23 september graag uit in de Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesbasiliek in Edegem. Als beheerder, vrijwilliger of erfgoedgeïnteresseerde maakt u kennis met het participatief in kaart brengen van Lourdesgrotten via het online platform Kapelletjes in Vlaanderen, een initiatief van PARCUM en KADOC. U leert ook hoe u uw grot in de kijker kan stellen via de ErfgoedApp van FARO. Verantwoordelijken van de Lourdesgrotten van Olsene (Olsene Rotse) en Brasschaat-Rustoord delen hun ervaringen met beheer en renovatie. Verder krijgt u diverse lees- en kijktips en is er veel ruimte voor vragen en uitwisseling. Na de lunch bezoekt u het domein van de Lourdesgrot van Edegem.

Het volledige programma en alle praktische informatie vindt u op de website van PARCUM, waar u zich ook kunt inschrijven.